Bazı depremler neden daha fazla hasara neden olur?
AFAD’ın deprem bölgeleri haritasına göre Türkiye’nin coğrafi olarak yüzde 92’si deprem bölgeleri içinde yer alırken nüfusun yüzde 95’i de deprem tehlikesi altında yaşıyor.
Ancak aynı büyüklükteki depremler bazı bölgelerde büyük hasara neden olurken diğer yerlerde yıkım gözlenmeyebiliyor.
Uzmanlar bunda farklı faktörlerin etkili olduğunu söylüyor.
BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Deprem Teknolojileri Enstitüsü’nden Dr. Yasemin Korkusuz Öztürk depremin oluşturduğu hasarı meydana getiren ana nedenleri şöyle sıralıyor:
→ Depremin büyüklüğü
→ Yerleşim yerinin merkez üssüne olan uzaklığı
→ Depremin derinliği
→ Depremin gerçekleşme süresi
→ Açığa çıkardığı enerji
→ Bulunulan bölgedeki zemin koşulları
→ Mühendislik yapılarının dayanım limitleri
→ Depremin meydana gelme hızı
Depremlerin büyüklükleri arttıkça, merkez üssüne yaklaştıkça, süresi uzadıkça ve derinliği azaldıkça yıkıcı etkilerinin artması bekleniyor.
Dr. Korkusuz Öztürk, normal şartlarda 6 büyüklüğün altındaki depremlerde hasarın; 7 büyüklüğün altındaki depremlerde de yıkımın beklenmediğini belirtiyor. Bu bağlamda yıkım tehlikesinin bölgedeki yapı stoğu ile ilişkili olduğunu söylüyor.
“Yapıların dirençli olmadığı yerlerde büyüklüğü 5’in üzerinde olan bir depremde bile hasar görülebilirken, Japonya gibi yapıların oldukça dirençli olduğu yerlerde 9 büyüklüğünde bir depremde bile yıkım olmayabilir” diye ekliyor.
Deprem ivmesi nedir, önemli mi?
Depremlerin yıkıcılığıyla ilişkilendirilen bir diğer olgu da deprem ivmesi.
Fizikte ivme hızın zamana göre değişim oranını ifade ediyor.
BBC Türkçe’ye konuşan Bilim Akademisi Üyesi Jeoloji Mühendisi Prof. Dr. Okan Tüysüz, ivmenin yarattığı etkiyi, “Mesela bir araca bindiniz ve gaza çok hızlı bastınız. Araç kuvvetliyse bu hızlanma sizi koltuğa doğru güçlü bir şekilde iter. Aynı durumu deprem için de tanımlamak mümkün” diye anlatıyor.
Prof. Dr. Tüysüz, deprem ivmesini, depremin yapılara uyguladığı kuvvet olarak tanımlıyor.
Deprem ivmesinin büyüklüğü, g ile kısaltılan yer çekimi kuvvetinin kaç katına denk geldiğini gösterecek şekilde ifade ediliyor.
Bu kuvvet ivme ölçerlerle takip ediliyor.
AFAD’ın Türkiye İvme Veritabanı ve Analiz Sistemi (TADAS) ağında bulunan istasyondaki ivme ölçerler ülke genelinde depremleri izliyor.
Dr. Korkusuz Öztürk, ivmenin depremin hızı ve süresi gibi yıkıcılığını belirleyen ana faktörlere bağlı hesaplandığını vurguluyor. “İvme, binaların kütlelerini etkileyerek deprem kuvvetlerini oluşturur. Yüksek katlı ve ağır binalar yüksek ivmelerden daha çok etkilenir” diye ekliyor.
İki bilim insanının verdiği bilgiye göre, ivme değeri 0.2 g’den büyük olduğunda öncelikle depreme dayanıksız yapılar olmak üzere hasar gözlenmeye başlıyor.
Kaynak: Ekonomim